Zasady pedagogiczne

Pracując z dziećmi w wieku od 3 do 6 lat Maria Montessori zaobserwowała, że dziecko nosi w sobie wewnętrzną potrzebę rozwoju, uczenia się, poznawania
i doświadczania świata. Jest ono z natury ciekawe rzeczywistości, która je otacza i chętne do pracy. Na podstawie obserwacji i badań naukowych odkryła, że małe dziecko ma szczególnie otwarty umysł, przyswaja wszystko, co zaobserwuje w swoim otoczeniu, chłonie podobnie jak gąbka chłonie wodę. Fenomen ten nazwała absorbującym umysłem – stanem gotowości umysłowej do trwałej i całościowej rejestracji napływających z otoczenia bodźców, w efekcie którego uczenie się jest procesem łatwym, szybkim i spontanicznym, następującym bez wysiłku ze strony dziecka.

Maria Montessori zaobserwowała także, że dziecko w różnych okresach swojego rozwoju jest bardziej podatne na przyswajanie poszczególnych umiejętności. Opracowała teorię faz chłonności – są to etapy w rozwoju dziecka, wyróżniające się maksymalną chłonnością w uczeniu się i nabywaniu konkretnych kompetencji. Przejściowe stany receptywnej gotowości ukierunkowane na odbiór określonego rodzaju bodźców, charakteryzujące się łatwością przyswajania wiedzy i opanowania konkretnych umiejętności. Nie można ich wywołać zewnętrznymi działaniami. Pojawiają się one bez zamierzonej, zewnętrznej inspiracji. Znikają bezpowrotnie.

Gdy dziecko zaabsorbowane wybranym przez siebie zajęciem pracuje w skupieniu może osiągnąć efekt polaryzacji uwagi – jest to proces psychiczny będący konsekwencją głębokiej i długotrwałej koncentracji uwagi, w wyniku którego dziecko optymalizuje swój rozwój. Efekt uporządkowania i interpretacji wrażeń zmysłowych w celu zrozumienia otoczenia, wynikający ze zdolności wyodrębniania istotnych elementów z pola percepcji i tłumienia nieistotnych. Potocznie mówimy, że ktoś „się wyłączył”, że jest tak pochłonięty pracą, że świat wokół niego nie istnieje. Odkrycie polaryzacji uwagi (zjawiska Montessori, jak je później nazwano) było dla Marii Montessori fundamentalne. Zrozumiała bowiem, że dziecko podczas pracy w skupieniu wewnętrznie się porządkuje, harmonizuje, wycisza, następuje proces normalizacji (harmonizacji) – proces pożądanej reorganizacji osobowości, której skutkiem jest osiągnięcie harmonii rozwoju psychofizycznego (personalizacja) umożliwiającego powstanie właściwych relacji społecznych (socjalizacja). Dziecko (wspierane, a nie wyręczane przez dorosłego) osiąga normalizację przez swoją własną pracę, kształtuje świadomą siłę woli i uczy się dokonywania wyborów. Nie chodzi tu o to, że staje się ono doskonałe (w potocznym rozumieniu: grzeczne, posłuszne, aktywne, mądre), ale o to, że odnajduje – na razie nie do końca świadomie – swoją godność, wartość prawdy, wartość pracy, poczucie bezpieczeństwa.

Wystarczy dziecku stworzyć warunki do rozwoju, przygotować otoczenie w taki sposób, by znalazło wystarczającą ilość bodźców niezbędnych do rozwoju – przygotowane otoczenie – środowisko pedagogiczne, które gwarantuje dzieciom prawo do dokonywania wyborów określonych przez indywidualne zainteresowania, oraz tworzy warunki do rozwijania tych zainteresowań – i towarzyszyć mu w jego zmaganiach, w poznawaniu i uczeniu się świata.